Przedmiotem artykułu jest analiza znaczenia i struktury objawów zwanych w homeopatii objawami ogólnymi (generals).
1. Fakty podstawowe.
1.1 Jednym z warunków koniecznych istnienia organizmu w stanie zwanym życiem jest funkcjonowanie w jego obrębie operacyjnej struktury organizująco-sterującej nazwanej przez Hahnemanna „siłą życiową” (SŻ)
1.2 Najprostszym modelem cybernetycznym SŻ jest model „czarnej skrzynki”. Został on zaproponowany przez Hahnemanna poprzez stwierdzenie, że siła życiowa sama w sobie jest dla człowieka niepoznawalna, uchwytne są jedynie efekty zaburzenia jej funkcjonowania tj. objawy chorobowe. Upraszczając zagadnienie i pomijając inne wysublimowane definicje zdrowia i choroby można powiedzieć, że zdrowie równa się nieobecności szeroko rozumianych objawów chorobowych, zaś choroba to odchylenie od prawidłowego sposobu funkcjonowania SŻ wyrażone w sposób pośredni poprzez zaistnienie objawów uznanych za nieprawidłowe (patologiczne, chorobowe). W modelu tym znane są bodźce na wejściu jak np. czynniki etiologiczne (uraz, alkohol, przeżycia emocjonalne) lub czynniki środowiska zewnętrznego oraz efekty na wyjściu tj. objawy choroby, zaś obszar „pomiędzy” tj. czarna skrzynka, a w tym wypadku SŻ są poznawczo nieuchwytne.
1.3 Celem lekarza jest znalezienie leku, tj. środka normalizującego funkcjonowanie SŻ i dzięki temu zlikwidowanie objawów choroby. Aby zidentyfikować lek należy znaleźć szczególny dla danej choroby „objawowy obraz zaburzenia siły życiowej” mający swój odpowiednik w obrazie objawowym leku.
1.4 Z praktycznego jak również metodologicznego punktu widzenia istnieją objawy mniej lub bardziej przydatne dla identyfikacji leku – tym zagadnieniem zajmuje się nauka o hierarchii objawów.
2 Hierarchizacja objawów.
2.1 Pomijając szczegółową analizę problemu hierarchizacji objawów, za najważniejsze należy przyjąć następujące grupy objawów:
a. objawy ze strony szeroko rozumianego umysłu (mind)
b. objawy ogólne (generals)
c. modalności (modalities)
d. objawy towarzyszące (concomitans), a w gruncie rzeczy zjawisko „nieuzasadnionego fizjologicznie współistnienia objawów”
2.2 Repertorium Kenta (oraz liczne jego klony), choć cenne z wielu powodów stanowi jednocześnie wielki encyklopedyczny „śmietnik”, w którym przy absolutnej dominacji często wieloznacznych interpretacyjnie objawów ze strony umysłu oraz obecności zawikłanych rubryk w działach dotyczących poszczególnych obszarów ciała szczególnie po macoszemu potraktowano objawy ogólne. Rubryki w tym dziale (generals) zawierają olbrzymie ilości leków co czyni je mało przydatnymi, zaś wiele ważnych objawów, które powinny się tutaj znaleźć, pominięto.
2.3 Wielkimi znawcami objawów ogólnych byli C. Boeninghausen i C. M. Boger, których można z pewnych względów (Boger był twórczym systematykiem spuścizny Boeninghausena) traktować jako zespół autorów Boeninghausen-Boger (B-B). Kontynuatorem ich sposobu rozumienia objawów chorobowych i homeopatii był S. R. Phatak.
2.4 Repertorium Boeninghausena w redakcji Bogera (1) jest zbudowane w sposób metodyczny, wyraźnie eksponuje objawy ogólne, choć zapewne, jak każde inne repertorium, wymagające uzupełnień.
2.5 Twórczym przekształceniem i zarazem kompresją repertorium Boeninghausena (1) jest Repertorium Bogera (2), przejęte następnie i rozszerzone przez Phataka (3).
3 Objawy ogólne.
3.1 Objawy ogólne można podzielić na 4 główne klasy:
a. odczucia ogólne
b. objawy obiektywne
c. objawy czasoprzestrzenne
d. klasa objawów abstrakcyjnych.
4 Odczucia ogólne
4.1 Odczucia ogólne swą istotą najbardziej przypominają objawy sfery umysłu i dlatego w grupie objawów ogólnych mają najbardziej subiektywny charakter. Nie mogą być one zaobserwowane przez osoby drugie, muszą zostać zrelacjonowane przez odczuwający podmiot. Jednak w odróżnieniu od typowych objawów umysłu (czyli stanów umysłu samego w sobie) jak złość (anger), lęk (anxiety), strach (fear), czy zjawisko zniekształconego postrzegania rzeczywistości (delusion) są one postrzegane jako istniejące poza umysłem, choć nie poza organizmem.
4.1.1 Przykłady:
a. ściskanie (pressing together, compression) (4)
b. pulsowanie (pulsation) (5)
c. zapadanie się, miejscowe omdlewanie, obniżanie się (sinking sensation) (6)
d. uczucie miękkości twardych fragmentów ciała (soft feeling of hard parts) (7)
e. tkliwość, bolesność po bólu (soreness after the pain) (8)
f. napięcie, naprężenie (tension, tightness) (9)
g. lekkość (lightness) (10)
4.2 Szczególną i niezwykle ważną z praktycznego punktu widzenia podgrupą odczuć ogólnych są „odczucia jak gdyby” (sensations as if). Znakomitym encyklopedystą tej grupy objawów był H. A. Roberts (11). Ich znaczenie polega na tym, że występują w obrazie objawowym jednego lub jednocześnie tylko kilku leków oraz posiadają niezwykłą i najczęściej (jak na standardy homeopatyczne) precyzyjną treść. Jako takie stanowią objawy rzadkie, szczególne, a ponadto, nawet gdy ich treść dotyczy tylko fragmentu ciała, nadal mogą być traktowane jako objawy ogólne.
4.2.1 Przykłady:
a. coś żywego istnieje w mięśniach (alive in muscles, something were – BERB.) (12)
b. uczucie opaski wokół ciała (band about body – PHOS.) (13)
c. jakaś część ciała zwiększa objętość (expanding, some part of body were – ARG-N.) (14)
d. ciało jest wypełnione zimną wodą (full of cold water - PYRUS) (15)
e. urósł (grown taller, he had – PALL.) (16)
f. zawieszony w powietrzu (suspended in air – SEP) (17)
g. na rauszu (tipsy - SPONGIA) (18)
h. krew przestała płynąć do głowy (ceased to flow to head, blood – SENEGA) (19)
4.2.2 Niełatwo jest przeprowadzić dokładną granicę między objawami ogólnymi a objawami umysłu. Widać to wyraźnie na przykładzie odczuć „jak gdyby” (as if) które często są równoznaczne z typowymi zjawiskami zniekształconego postrzegania rzeczywistości (delusions). Jest to wyrazem faktu, iż wszystkie podziały związane z tak skomplikowanym zagadnieniem jak tajemnica funkcjonowania ludzkiego organizmu siłą rzeczy muszą być niedoskonałe.
4.3 Inną wyraźną podgrupą są różne kategorie bólu: kłujący, piekący, rwący i inne.
4.4 Wreszcie należy wyodrębnić podgrupę składająca się z awersji i pożądań pokarmowych. Znaczenie praktyczne tych objawów potrafi być bardzo duże, pod warunkiem że są one wyrażane silnie i jednoznacznie.
5 Objawy obiektywne.
5.1 Przewaga objawów obiektywnych nad odczuciami ogólnymi wynika z możliwości stwierdzenia ich istnienia przez obserwatora zewnętrznego. Dlatego zwykle mogą być uchwycone w sposób bardziej jednoznaczny niż odczucia.
5.2 Istnieje kilka wyraźnych podgrup w tej kategorii objawów:
a. objawy behawioralne
b. objawy metaboliczne
c. przyporządkowanie tkankowe objawów
d. przyporządkowanie topograficzne objawów
e. przyporządkowanie objawów wg wieku lub stanu fizjologicznego organizmu
5.3 Objawy behawioralne choć dające się uchwycić w sposób obiektywny, różnią się stopniem zależności od składnika subiektywnego, w tym wypadku wolicjonalnego. Opisują one zachowanie (przede wszystkim ruchowe) człowieka.
5.3.1. Przykłady:
a. ruchy żucia (chewing motions) (20)
b. padaczka (epilepsy) (21)
c. mimowolne chwytanie pościeli (carphology) (22)
d. zsuwanie się tułowia w pościeli (sliding down in bed) (23)
e. niepokój ruchowy (restlessness physical) (24)
f. chęć siadania (sit inclination to) (25)
5.3.2 Objawy b. i d. oraz w dużym stopniu c. mają charakter odruchowy, mimowolny. Objaw a. i e. dają się w znacznym stopniu opanować wysiłkiem woli. Zdecydowanie najsilniejszej kontroli wolicjonalnej podlega chęć siadania, pomimo to jej obecność jest nadal możliwa do stwierdzenia przez obserwatora zewnętrznego.
5.4 Objawy metaboliczne.
5.4.1 Objawy metaboliczne są skutkiem nieprawidłowej przemiany materii i jako takie dają się stwierdzić metodą obserwacji, organoleptycznie lub wręcz (przynajmniej w przyszłości) laboratoryjnie. Przykładowo zapach zalewy rybnej (brine odour of) (26) musi być skutkiem uwalniania przez tkanki jednego lub kilku lotnych substancji chemicznych będących skutkiem nieprawidłowej przemiany materii. Substancje te powinny być możliwe do identyfikacji metodą analizy chemicznej.
5.4.2 Przykłady:
a. otyłość (obesity) (27)
b. cuchnienie (offensiveness) (28)
c. zapach zalewy rybnej (brine odour of) (26)
d. kwaśność (sour, sourness, acidity) (29)
e. suchość (dryness) (30)
f. złe gojenie się ran (granulation poor) (31)
g. zzielenienie (green, greenish) (32)
h. zszarzenie, zabrudzenie (gray,dirty) (33)
i. zażółcenie (yellowness) (34)
j. nagły wypływ (gushing) (35)
k. połyskliwość (glistening, shining) (36)
l. przetoki (fistulae) (37)
m. włókniaki (fibroids) (38)
n. brodawki (warts) (39)
o. zatłuszczenie (greasy, oily, fatty) (40)
5.5 Przyporządkowanie tkankowe objawów polega na fakcie, iż obrazy objawowe niektórych leków wykazują ogólną skłonność do preferencyjnego sytuowania objawów w pewnych tkankach z pominięciem lub niewielką preferencją do innych.
5.5.1 Boger (2) podaje:
a. MYGALE: nerwy (41)
b. SYMPHYTUM: chrząstki, okostna, kości płaskie (42)
c. SILICEA: nerwy, węzły chłonne, kości, chrząstki, błony śluzowe, skóra, twory rurokształtne (kanaliki łzowe, trąbka Eustachiusza, przetoki) (43)
5.5.2 Phatak (3) podaje
a. tkanka włóknista, ścięgna (fibroid tissue, ligaments) (44)
b. mięśnie (muscles) (45)
c. kości (bones) (46)
5.6 Przyporządkowanie topograficzne objawów wynika z faktu, iż wiele leków ma ogólną tendencję do wywoływania objawów w określonej lokalizacji topograficznej organizmu.
5.6.1 Boger (2) podaje:
a. LATRODECTUS: serce (47)
b. LAUROCERASUS: mózg, przełyk, klatka piersiowa, serce (48)
c. PODOPHYLLUM: wątroba, dwunastnica, jelita, odbytnica, prawy (jajnik, łopatka i gardło) (49)
d. MYRICA CERIFERA: wątroba, serce (50)
5.7 Przyporządkowanie wg wieku i szczególnego stanu fizjologicznego organizmu wiąże się z faktem powinowactwa objawowego pewnych leków do grup wiekowych pacjentów i ich szczególnych stanów fizjologicznych. Stąd w repertorich powstają odpowiadające im rubryki.
5.7.1 Przykłady:
a. dzieci, niemowlęta (children, infants) (51)
b. ciąża, połóg (pregnancy, childbed) (52)
c. starość (old age, senility) (53)
d. ząbkowanie (dentition) (54)
e. menopauza (climaxis) (55)
f. okres dojrzewania i młodzieńczy (puberty and affections of youth) (56)
6 Objawy czasoprzestrzenne.
6.1 Objawy zorientowane wg czasoprzestrzeni są objawami wysokiego stopnia abstrakcji (oderwania od konkretnego przedmiotu) gdyż nie mówią co i gdzie się zdarza lecz jaki jest kierunek rozprzestrzeniania się zjawiska względem geometrycznej czasoprzestrzeni. Wobec oderwania od konkretu dają po pierwsze wgląd w istotę zaburzenia siły życiowej, po drugie reprezentując istotę zaburzenia SŻ stanowią wyjątkowo ważną grupę objawów prowadzących do identyfikacji leku.
6.2 Objawy czasoprzestrzenne można podzielić na kilka podgrup:
a. objawy zorientowane wg pionu, poziomu i głębokości
b. objawy przedstawiające tempo narastania natężenia danego zjawiska
c. objawy określone wg punktu lub odcinka czasowego
d. objawy reprezentujące rytmy określone względem osi czasu
6.3 Objawy zorientowane wg pionu, poziomu i głębokości - przykłady:
a. pojawia się po jednej stronie, przechodzi na drugą i tam ulega nasileniu (appear on one side, go to other and there agg.), np. LAC-C. (57)
b. wstępowanie (ascending), np. SEPIA (58): klimakteryczne fale gorąca przesuwają się w górę; bóle: odbytu, w pochwie, głowy strzelają w górę
c. do tyłu (backward), np. KALIUM-IODATUM (59): bóle w klatce piersiowej promieniują do pleców
d. w poprzek (crosswise, across), np. CHELIDONIUM (60): uczucie ściągnięcia (constriction) w poprzek brzucha jakby od sznurka
e. na ukos (diagonal), np. LACHESIS (61): lewostronne bóle gardła ale prawostronne zapalenie nerwu kulszowego
f. w dół (downward), np. LYCOPODIUM (62): proces wychudzenia postępuje w dół; pseudobłony dyfterytu rozprzestrzeniają się w dół
g. do przodu (forward), np. SABINA (63): ból promieniuje od kości krzyżowej do spojenia łonowego
h. tu i tam (here and there), np. LYCOPODIUM (64): mioklonnie mięśniowe (twitching) tu i tam
i. na zewnątrz (outward), np. SPIGELIA (65): uczucie, że gałki oczne są wysadzane na zewnątrz
i. promieniujący, rozchodzący się (radiating, spreading), np. PHYTOLACCA (66): w czasie ssania piersi ból rozchodzi się po całym ciele
j. strona prawa (right), np. APIS (67)
k. ze strony prawej na lewą (right to left), np. LYC., LIL-T. (68)
l. strona lewa (left), np. EUPHOR.(69)
m. ze strony lewej na prawą (left to right), np. LACH., MERC-J-R. (70)
n. w górę i w dół, czyli wzrastanie i opadanie (up and down, rising and falling), np. PLB. (71)
6.4 Objawy określające tempo narastania natężenia danego zjawiska – przykłady:
a. narasta i opada stopniowo (increase and decrease gradually), np. PLAT., STANN. (72)
b. narasta stopniowo, opada nagle (increase gradually, decrease suddenly), np. SULF-AC. (73)
c. narasta i opada nagle (increase and decrease gradually), np. BELL., NIT-AC. (74)
d. narasta nagle, opada stopniowo (increase suddenly and decrease gradually), np. SABINA (75)
6.4 Objawy określone wg punktu lub odcinka czasowego – przykłady:
a. czas – godzina 1.00 (time – 12 midnight agg.) np. ARS. (76)
b. czas – popołudnie – 16.00 – 20.00 (time – afternoon – 4 p. m. – 8 p. m.) np. LYC. (77)
6.5 Objawy reprezentujące rytmy określone wg osi czasu - przykłady:
a. okresowość – o tej samej godzinie (periodicity – at the same hour agg.) np. CED. (78)
b. okresowość – co roku (periodicity – yearly agg.) np. CROT-H. (79)
c. wiosna (spring agg.) np. LACH. (80)
6.6 Ze względu na swój charakter objawy reprezentujące rytmy wg osi czasu są przez niektórych zaliczane nie do grupy objawów ogólnych lecz do klasy modalności ogólnych. Uwaga ta dotyczy szczególnie pór roku (pkt 6.5 c.)
7 Klasa objawów abstrakcyjnych.
7.1 Określają istotę zaburzenia siły życiowej w sposób równie abstrakcyjny jak objawy czasoprzestrzeni, lecz od niej niezależny. Znaczenie ich jest porównywalne ze znaczeniem objawów czasoprzestrzeni.
7.1.1 Przykłady:
a. naprzemienność (alternating states, symptoms) (81): cechuje się naprzemiennym występowaniem jednego z dwóch zjawisk bez stanu pośredniego, np. LYCOPODIUM: na zmianę niezdecydowanie z niecierpliwością, głowa przechyla się raz w jedną raz w drugą stronę, skrzydełka nosa rozszerzają się i ściągają, usta są przeciągnięte raz w jedną raz w drugą stronę, język jest to wysuwany to wciągany do ust przy czym wykonuje ruchy śrubokształtne lub lizania, jedna lub druga noga jest na zmianę wyprostowywana i zginana (82)
b. stłumienie (suppresion) (83)
c. zjawiska pojedyncze (single effects), np. CAUSTICUM (84): porażenia izolowane
d. zjawiska izolowane (isolated effects), np. AGAR. (85)
e. nawrotowość objawów – objaw mija i wraca: (relapses, recurrences, attaks recurrent), np. CUPRUM (86): objawy nawracają po krótkim okresie przerwy (87)
f. zmienność objawów (changing character of symptoms), np. PULSATILLA (88)
g. sprzeczność objawów (contradictory), np. IGNATIA, NATRIUM MURIATICUM (89)
h. zjawiska przewlekłe (chronicity) (90)
i. szybka zmienność objawów (change of complaints rapid), np. VALERIANA (91): skłonności umysłu i objawy fizyczne zmieniają się nagle i mają ekstremalne natężenie (mental and physical dispositions change suddenly and go to extreme) (92)
j. zjawisko kompensacji (compensatory effect), np. PRUNUS-SPINOSA (93): po ustąpieniu obrzęku w kostce wywołanego jej skręceniem pojawia się uczucie duszności w klatce piersiowej i tachypnoe (94)
k. zjawiska gwałtowne (violent effects), np. BELL. (95): gwałtowny ból pulsujący w głowie; gwałtowne pulsowanie tętnicy szyjnej; gwałtowne zgrzytanie zębami; gwałtowne drgawki – ciało dziecka jest wykręcane na wszelkie możliwe sposoby, przeważa opisthotonus; dyzenteria: bolesne skurcze są tak gwałtowne, że powodują drżenia ciała (96)
l. zjawiska nagłe (sudden effects), np. LYC (97): nagłe fale gorąca; bóle jak uderzenie pioruna; nagłe uczucie sytości w trakcie jedzenia (98)
8 Dwie ostatnie grupy (objawy czasoprzestrzenne oraz klasa objawów abstrakcyjnych) w swej istocie są zbiorem metaobjawów. Nie przedstawiają one bezpośredniej treści samego objawu lecz opisują jego ogólne zachowanie się.
PIŚMIENNICTWO
1 C. M. Boger: Boenninghausen’s Characteristics, Materia Medica & Repertory. Ed: B. Jain Publishers (P) Ltd., New Delhi, 1995.
2 C. M. Boger: A Synoptic Key of the MateriaMedica. Ed: Indian Books & Periodical Syndicate Karol Bagh, New Delhi, year ?
3 S. R. Phatak: A Concise Repertory of Homeopathic Medicines. Ed: The Homeopathic Medical Publishers, Bombay, year ?
4 Patrz 1: str. 914
5 Patrz 1: str. 915
6 Patrz 1: str. 920
7 Patrz 1: str. 921
8 Patrz 1: str. 921
9 Patrz 1: str. 929
10 Patrz 1: str. 907
11 H. A. Roberts: „Sensations as if” – A Repertory of Subjective Symptoms. Ed: Indian Books & Periodicals Syndicate Karol Bagh, New Delhi, year ?
12 Patrz 11: str. 488
13 Patrz 11: str. 489
14 Patrz 11: str. 495
15 Patrz 11: str. 496
16 Patrz 11: str. 496
17 Patrz 11: str. 40
18 Patrz 11: str. 41
19 Patrz 11: str. 57
20 Patrz 3: str. 52
21 Patrz 3: str. 103
22 Patrz 3:str. 44
23 Patrz 3: str. 31
24 Patrz 3: str. 292
25 Patrz 3: str. 308
26 Patrz 1: str. 885
27 Patrz 1: str. 911
28 Patrz 1: str. 911
29 Patrz 3: str. 318
30 Patrz 1: str. 895
31 Patrz 3: str. 152
32 Patrz 3: str. 153
33 Patrz 3: str. 153
34 Patrz 3: str. 410
35 Patrz 3: str. 155
36 Patrz 3: str. 151
37 Patrz 3: str. 140
38 Patrz 3: str. 137
39 Patrz 3: str. 402
40 Patrz 3: str. 153
41 Patrz 2: str. 260
42 Patrz 2: str. 326
43 Patrz 2: str. 313
44 Patrz 3: str. 137
45 Patrz 3: str. 242
46 Patrz 3: str. 36
47 Patrz 2: str. 236
48 Patrz 2: str. 236
49 Patrz 2: str. 288
50 Patrz 2: str. 261
51 Patrz 3: str. 52
52 Patrz 3: str. 276
53 Patrz 3: str. 262
54 Patrz 3: str. 82
55 Patrz 3: str. 57
56 Patrz 3: str. 279
57 Patrz 3: str. 86
58 Patrz 3: str. 86
59 Patrz 3: str. 86
60 Patrz 3: str. 86
61 Patrz 3: str. 86
62 Patrz 3: str. 86
63 Patrz 3: str. 86
64 Patrz 3: str. 86
65 Patrz 3: str. 87
66 Patrz 3: str. 87
67 Patrz 3: str. 87
68 Patrz 3: str. 87
69 Patrz 3: str. 87
70 Patrz 3: str. 87
71 Patrz 3: str. 87
72 Patrz 3: str. 86
73 Patrz 3: str. 86
74 Patrz 3: str. 86
75 Patrz 3: str. 86
76 Patrz 3: str. 360
77 Patrz 3: str. 359
78 Patrz 3: str. 273
79 Patrz 3: str. 273
80 Patrz 3: str. 322
81 Patrz 3: str. 11
82 C. M. Boger: Vorlesungen uber Materia Medica. Ed: Karl F. Haug Verlag, Heidelberg 1989, str. 92
83 Patrz 3: str. 334
84 Patrz 3: str. 308
85 Patrz 3: str. 196
86 Patrz 3: str. 287
87 S. R. Phatak: Materia Medica of Homeopathic Medicines. Ed: B. Jain Publishers (P) Ltd., reprint 1982, str. 227
88 Patrz 1: str. 887
89 Patrz 3: str. 64
90 Patrz 3: str. 56
91 Patrz 1: str. 887
92 Patrz 87: str. 607
93 Patrz 87: str. 481
94 J. H. Clarke: A Dictionary of Practical Materia Medica. Ed: B. Jain Publishers (P) Ltd., New Delhi, reprint 1992, tom III, str. 887
95 Patrz 3: str. 391
96 K. C. Bhanja: Masterkey to Homeopathic Materia Medica. National Homeo Laboratory, Calcutta, 1979, str. 73
97 Patrz 3: str. 333
98 Patrz 96: str. 250
STRESZCZENIE
Podstawowym i najtrudniejszym zadaniem w homeopatii jest znalezienie właściwego leku dla danego chorego. Temu celowi służy analiza i hierarchizacja objawów. Najważniejszymi objawami służącymi wymienionemu celowi są poza objawami umysłu, modalnościami i objawami towarzyszącymi (concomitants) objawy ogólne. Wielką wagę do tych objawów przywiązywali: C. Boenninghausen, C. M. Boger i S. R. Phatak. Objawy ogólne mają charakter bardziej obiektywny od objawów umysłu i dlatego są dla lekarza łatwiej uchwytne. Objawy ogólne można podzielić na: a. odczucia ogólne, b. objawy obiektywne, c. objawy czasoprzestrzenne, d. klasę objawów abstrakcyjnych. Odczucia ogólne zawierają kilka ważnych podgrup, mianowicie odczucia „jak gdyby” („as if symptoms”), różne kategorie bólu oraz pożądania i awersje pokarmowe. Objawy obiektywne mogą mieć charakter behawioralny, metaboliczny, lub polegać na przyporządkowaniu topograficznym, tkankowym, ewentualnie wg wieku czy szczególnego stanu fizjologicznego organizmu. Objawy czasoprzestrzenne opisują sposób rozprzestrzeniania się objawów w czasoprzestrzeni. Klasa objawów abstrakcyjnych przedstawia zachowanie się objawów niezależne od czasoprzestrzeni. Obie ostatnie grupy zawierają metaobjawy dające pośredni wgląd w sposób funkcjonowania zespołu procesów zwanych przez Hahnemanna siłą życiową.
SUMMARY
Title: THE GENERALS AS REVELATION OF DISTURBANCE OF VITAL FORCE.
The main aim of physician is to find the appropriate homeopathic remedy. Essential for this aim is analysis and evaluation (hierarchisation) of symptoms. Beside symptoms of mind, modalities and concomitants the most important group of symptoms are generals. The generals are more objective than the symptoms of mind, therefore they could be easier determined by the physician. The importancy of generals was highly appreciated by C. Boenninghausen, C. M. Boger and S. R. Phatak. Generals could be divided as follows: a. general feelings, b. objective sympoms, c. symptoms of geomethrical four-dimensional space-time continuum, d. class of abstract symptoms. General feelings have some important subgroups namely „as if symptoms”, different kinds of pain and alimentary cravings and aversions. Objective symptoms could be behavioral, metabolic or related to topography of human body, tissue, age or specific physiologic state of human beeing (childhood, pregnancy, childbed). The symptoms of the space-time continuum describe the way of of propagation of concrete symptom. The class of abstract symptoms presents the conduct of symptoms independent from space-time continuum. The last two groups comprise metasymptoms giving indirect insight in the process named by Hahnemann as vital force.
SŁOWA KLUCZOWE:
Homeopatia; hierarchizacja objawów; objawy ogólne.
KEYWORDS:
Homeopathy; hierarchisation of symptoms; generals.
